Διατηρεί τον πλήρη έλεγχο στη θεσμική τους λειτουργία, κόβοντας δυνατότητες για ανάπτυξη ή διεθνοποίηση
Οι συνεχείς αλλαγές του θεσμικού πλαισίου διατηρούν την «εσωστρέφεια» των πανεπιστημίων
«Παράθυρο» στην αυτοχρηματοδότηση των πανεπιστημίων ανοίγει η κυβέρνηση, διατηρώντας όμως τον πλήρη και απόλυτο έλεγχο στη θεσμική τους λειτουργία, κόβοντας τις δυνατότητές τους για ανάπτυξη ή διεθνοποίηση. Ετσι, ενώ από...
τη μια πλευρά κατατέθηκε στη Βουλή ένα ολόκληρο νομοσχέδιο για την έρευνα, την ίδια στιγμή το υπουργείο Παιδείας προσκαλεί τα πανεπιστήμια να... αυτοχρηματοδοτηθούν από τους λογαριασμούς τους για την έρευνα. Δηλαδή, ενώ από την έρευνα παίρνει τα χρήματα για τη χρηματοδότησή τους, την έρευνα ανακοινώνει ότι επιδιώκει να στηρίξει. Ετσι οι συνεχείς παρεμβάσεις και οι αλλαγές του θεσμικού πλαισίου διατηρούν την «εσωστρέφεια» των πανεπιστημίων, οι συζητήσεις για προπτυχιακά προγράμματα στην αγγλική έχουν «παγώσει» και η λέξη αριστεία έχει... κρυφθεί.
Τι πανεπιστήμια θα βρουν;
Σε αυτό το πλαίσιο το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» χρηματοδοτεί με 1,25 εκατ. δολάρια το διεθνούς φήμης Ινστιτούτο Διεθνούς Εκπαίδευσης (Institute of International Education - IIE) για την έναρξη του μεγάλου Προγράμματος Υποτροφιών Ελληνική Διασπορά (Greek Diaspora Fellowship Program - GDFP). Οπως εξηγεί η καθηγήτρια κυρία Εφη Μπάσδρα και μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του προγράμματος για την Ελλάδα, για ένα χρονικό διάστημα δύο ετών 40 ακαδημαϊκοί των ΗΠΑ και του Καναδά με ελληνική καταγωγή θα λάβουν υποτροφίες για να επισκεφθούν τα ελληνικά πανεπιστήμια και να δημιουργήσουν συνεργατικές, αμοιβαία επωφελείς δράσεις μεταξύ των φοιτητών, των διδασκόντων και των πανεπιστημίων. Οι υπότροφοι αυτοί έχουν σκοπό να αναπτύξουν προγράμματα σπουδών για τη διεξαγωγή έρευνας και θα διδάξουν και θα επιβλέψουν μεταπτυχιακούς φοιτητές σε πανεπιστήμια σε όλη την Ελλάδα.
Το ερώτημα είναι τι πανεπιστήμια θα βρουν στη χώρα μας. «Ολα τα νομοσχέδια που αφορούν τη λειτουργία των ΑΕΙ διαχρονικά έχουν κάτι κοινό: εμπεριέχουν μια υπερ-ρύθμιση. Αναλώνονται σε λεπτομέρειες για το πώς τα ΑΕΙ θα διοικηθούν, πώς θα λειτουργήσουν οι ακαδημαϊκές διαδικασίες, πώς θα διαχειρισθούν τους πόρους τους» λέει ο πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου κ. Εμμανουήλ Γιακουμάκης μιλώντας στο «Βήμα».
«Φαίνεται σαν ο νομοθέτης να αποσκοπεί στο να δημιουργήσει αναχώματα στο συνταγματικά κατοχυρωμένο αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ. Τι σημαίνει όμως αυτοδιοίκητο χωρίς οικονομική αυτοδυναμία; Πώς να εμπιστευθείς "εν λευκώ" δημόσια χρηματοδότηση σε διοικήσεις που προσπαθούν να ισορροπήσουν αντικρουόμενες απόψεις προς χάριν της συναίνεσης και της ενότητας;» διερωτάται.
Το ταμείο της έρευνας
«Τώρα λοιπόν που τα δημόσια οικονομικά δεν επιτρέπουν την επαρκή χρηματοδότηση των ιδρυμάτων είναι μια ευκαιρία ο νομοθέτης να εμπιστευθεί τα ΑΕΙ. Να τους επιτρέψει να δραστηριοποιηθούν για εξεύρεση πρόσθετων πόρων και αυτούς που δεν θα προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό να τους διαχειριστούν για την ανάπτυξή τους και τη βελτίωσή τους με μοναδικό περιορισμό τη διαφάνεια και τη λογοδοσία της διαχείρισης» καταλήγει ο κ. Γιακουμάκης.
Με τη διάταξη που έχει προστεθεί στο νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας για την έρευνα προβλέπεται ότι τα ΑΕΙ μπορούν να αντλούν ως και το 50% από το «ταμείο» της έρευνας στο εσωτερικό τους (τους περίφημους λογαριασμούς ΕΛΚΕ) και να χρηματοδοτούν με αυτά λειτουργικές ανάγκες τους. ΕΛΚΕ, εταιρείες αξιοποίησης της πανεπιστημιακής περιουσίας και ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα (δηλαδή, όλα τα «ταμεία» εκτός κρατικού προϋπολογισμού που υπάρχουν στα ΑΕΙ) «δύνανται να διενεργούν δαπάνες οι οποίες αφορούν υπηρεσίες καθαριότητας και φύλαξης, προμήθειες καυσίμων, υπηρεσίες συντήρησης και επισκευής κτιριακών υποδομών και εξοπλισμού και πληρωμή υπηρεσιών κοινής ωφελείας τους».
Συστηματική υποχρηματοδότηση
«Το υπουργείο Παιδείας μάς δίνει σήματα ότι πρέπει να αναπτύξουμε ιδίους πόρους χρηματοδότησης αλλά ταυτόχρονα κάνει το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας μας δυσκολότερο» λέει ο πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Περικλής Μήτκας μιλώντας στο «Βήμα». «Πώς θα ενισχύσουμε τελικά τα ερευνητικά μας προγράμματα με κανόνες τακτικού προϋπολογισμού; Αν φτάσουμε με τα χρήματα της έρευνας να πληρώνουμε τους λογαριασμούς της ΔΕΗ, είναι προφανές ότι κάτι δεν πάει καλά» αναφέρει χαρακτηριστικά.
«Το ελληνικό πανεπιστήμιο με τη συστηματική υποχρηματοδότηση έχει πάψει να είναι δημόσιο» επισημαίνει ο πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Γιάννης Γκόλιας. «Είναι κυρίως κρατικό, με ασφυκτικές ρυθμίσεις από την Πολιτεία ακόμη και στις μικρής σημασίας καθημερινές διαδικασίες. Είναι προφανές ότι, αν και η Πολιτεία με τις νέες ρυθμίσεις μάς λύνει σε έναν βαθμό τα χέρια στον χειρισμό των διαθέσιμων κονδυλίων σε περίοδο δύσκολη για τα οικονομικά μας, στην πραγματικότητα, αντί να εξασφαλίσει τα απαραίτητα κονδύλια για την παροχή ποιοτικής δωρεάν Παιδείας, μας οδηγεί να πάρουμε τα χρήματα για τον σκοπό αυτόν από δραστηριότητες και κονδύλια που είναι προσανατολισμένα κυρίως στην έρευνα, στη συντήρηση των εργαστηρίων που απαιτούνται και στην απασχόληση ειδικών επιστημόνων» καταλήγει.
Νομοθετική ευελιξία
Κίνδυνος λουκέτου χωρίς χρήματα για την έρευνα
Για το φλέγον θέμα της χρηματοδότησης ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θάνος Δημόπουλος σημειώνει: «Το δημόσιο πανεπιστήμιο ασφυκτιά σήμερα αφενός από την παρατεταμένη υποχρηματοδότηση, αφετέρου από τις αισθητές πλέον ελλείψεις σε προσωπικό. Για όσο διάστημα ακόμα τα δημόσια οικονομικά δεν θα επιτρέπουν την αναγκαία χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης, είναι απαραίτητο τουλάχιστον να αναληφθούν πρωτοβουλίες που θα επιλύουν άλλα χρονίζοντα προβλήματα. Νομοθετικές παρεμβάσεις λοιπόν που έχουν προταθεί και από τη Σύνοδο Πρυτάνεων προσφέρουν ευελιξία στην απορρόφηση κονδυλίων και αντιμετωπίζουν άμεσα λειτουργικά προβλήματα των πανεπιστημίων, ανακουφίζουν από την "πίεση" και γι' αυτό κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση της πολυπόθητης οικονομικής ανάπτυξης μέσω της εκπαίδευσης και της έρευνας από τους φορείς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης».
«Το υπουργείο πρέπει να σταματήσει τον σφιχτό εναγκαλισμό και να τα αφήσει να διαχειριστούν τα του οίκου τους, όπως σε όλη την Ευρώπη. Είμαστε στην τελευταία θέση στην αυτονομία των πανεπιστημίων» αναφέρει χαρακτηριστικά ο πρώην πρύτανης του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου κ. Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος. «Γνωρίζοντας ότι δεν πρόκειται να έχει χρηματοδότηση για τις λειτουργικές τους δαπάνες, τις μετακυλίει στα ίδια τα ιδρύματα» καταλήγει.
Την ίδια στιγμή οι πρυτάνεις μικρότερων πανεπιστημίων που εδρεύουν στην επαρχία και «θεραπεύουν» κυρίως ανθρωπιστικές επιστήμες αναρωτιούνται αν θα κλείσουν τα πανεπιστήμια που δεν έχουν πλούσια ερευνητική δραστηριότητα. Πολλά, όπως το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, δεν έχουν τους ΕΛΚΕ που έχει φέρ' ειπείν το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ή το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα χρηματοδοτούνται μόνο από την κρατική χρηματοδότηση, που κάθε χρόνο αποδεικνύεται μικρότερη. «Ζούμε στην περίοδο του ανταγωνισμού και η ζωή τελικά αφήνει να ξεκαθαρίσει ποιος θα επιβιώσει» λέει έμπειρος πρύτανης πανεπιστημίου της περιφέρειας.
