Σάββατο 17 Μαΐου 2014

ΣΤΑ ΑΜΕΣΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥ «ΑΛΛΟΥ ΔΡΟΜΟΥ» Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ


ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΛΦΑ


Βιβλία με λαογραφικό περιεχόμενο γραμμένα κατά κύριο λόγο από Κατερινιώτες και Πιεριείς έχουν εκδοθεί αρκετά τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια του περασμένου αιώνα (1968-2000) ενώ μια περισσότερο εξαντλητική έρευνα θα μας έδινε και άλλες πληροφορίες βιβλιογραφικές για τις δημοσιεύσεις κατά τον 19ο και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα.
Στην παρούσα εργασία καταγράφηκαν όσα λήμματα συγκέντρωσα από προσιτές στο ευρύ κοινό πηγές με σκοπό την συγκέντρωση της βιβλιογραφικής παραγωγής που αφορά την γνώση μας γύρω από την Κατερίνη και την Πιερία—με έμφαση στις εργασίες με λαογραφικό βασικά περιεχόμενο.

Τα λήμματα αυτά που συγκεντρώθηκαν —στα  οποία σημειωτέον περιλαμβάνονται και όλες οι σχετικές εργασίες για το Λιβάδι—μπορούμε να τα χωρίσουμε σε τέσσερις κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία μπορούμε να συμπεριλάβουμε λήμματα συγγραφέων με λαογραφικό περιεχόμενο όπως επίσης και λήμματα στα οποία υπάρχει ειδική αναφορά (αυτοτελές βιβλίο ή ειδική εργασία σε πόνημα ευρύτερης σκόπευσης) σε λαογραφικό υλικό (τραγούδια, παραδόσεις, ήθη, έθιμα κλπ.).

Στη δεύτερη κατηγορία μπορούμε να καταγράψουμε τίτλους οι οποίοι συνδέονται με εκδόσεις ή εργασίες που εκπονήθηκαν από συλλογικούς φορείς (ομάδες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ημερίδες και συνέδρια με λαογραφικό περιεχόμενο). Στην τρίτη κατηγορία περιλαμβάνονται οι τίτλοι διδακτορικών εργασιών με λαογραφικό περιεχόμενο ενώ στην τελευταία κατηγορία καταγράφονται επιστημονικές εργασίες (άρθρα και μελετήματα) δημοσιευμένες σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους (πρακτικά συνεδρίων). Σε όλα τα λήμματα που αναφέρονται στην παρούσα καταγραφή ευνόητο είναι πως οι τίτλοι δεν είναι αμιγώς λαογραφικοί· υπάρχουν δηλαδή τίτλοι που αναφέρονται και σε πεδία όπως η ιστορία, η εθνολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία ή η γλωσσολογία. Εννοείται τέλος πως υπάρχουν αρκετές μελέτες ντόπιων και ξένων στις οποίες περιέχεται ως θεματική πτυχή και η λαογραφική διάσταση (αναφορές, σχόλια, ενότητες με θέμα τους την Πιερία).

Επί του παρόντος, η καταγραφή  που ακολουθεί παρακολουθεί την παραγωγή τίτλων με λαογραφικό περιεχόμενο, τίτλων που εκδόθηκαν από το 1882 (για τη  αρθρογραφία) και συστηματικότερα από το 1968 (για τα βιβλία) μέχρι το 2000. Στην εργασία  μας Η εκδοτική δραστηριότητα στην Πιερία (1918-1999). Βιβλία-Φυλλάδια: Συμβολή στην καταγραφή της μακεδονικής βιβλιογραφίας καταγράψαμε 345 τίτλους βιβλίων ενώ στο Βιβλιογραφικό Δελτίο για το έτος 2000 προστέθηκαν άλλοι 85 περίπου τίτλοι βιβλίων και φυλλαδίων που έχουν εκδοθεί από Πιεριείς στην Πιερία (συνολικά δηλαδή 430 τίτλοι).

Από την ανάλυσή μας προκύπτει πως οι λαογραφικοί τίτλοι (λαϊκός πολιτισμός, δημοτικό τραγούδι, παραδόσεις, ήθη, έθιμα κλπ.) ανέρχονται στους 44, ποσοστό   10% της σύνολης βιβλιοπαραγωγής. Αν μάλιστα σε αυτό τον αριθμό προστεθούν και οι 24 εργασίες (ανέκδοτες ακόμη) που έχουν πραγματοποιηθεί την τελευταία δεκαετία στο πλαίσιο των ομάδων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τότε το ποσοστό των σχετικών τίτλων ανέρχεται στο 15%.

Ένα μεγάλο μέρος των λαογραφικών εργασιών που πραγματοποιούνται στην Πιερία αφορούν εργασίες τοπικής παροντικής έρευνας. Και αυτό είναι παρήγορο για το μέλλον της λαογραφικής αλλά και ιστορικής έρευνας στον τόπο μας. Από την άποψη αυτή επιστημονικές εργασίες όπως για παράδειγμα εκείνη για τον καπνό που εκπόνησε ο Θανάσης Καραβέργος (βλέπε την ενότητα των διδακτορικών εργασιών) πρέπει ιδιαίτερα να προσεχθούν και να εκδοθούν εφόσον συμβάλουν ουσιαστικά στην επισήμανση και διαλεύκανση ενός πεδίου πολύ σπουδαίου για την ντόπια επιστημονική λαογραφική έρευνα.

Παράλληλα, παρόμοιες εργασίες συνδέονται και με τις προσωπικές εμπειρίες και τα βιώματα των επιστημόνων (η καπνοκαλλιέργεια στο χωριό Παλιό Κεραμίδι) δίνοντας έτσι και μια άλλη διάσταση, προσωπική και βιωματική αυτή τη φορά, στην έρευνα της τοπικής πραγματικότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι σπουδαίοι λαογράφοι αποδίδουν μεγάλη σημασία σε αυτήν τη διάσταση. Για παράδειγμα, η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος σε παλαιότερη συνέντευξή της επεσήμανε αυτήν τη διάσταση του παρόντος και έδινε μεγάλη έμφαση στην έρευνα που πρέπει να διεξάγεται στην παραδοσιακότητα που ο καθένας έχει μέσα του: «Γιατί, σίγουρα, ο καθένας μας έχει μια συνέχεια μέσα του. Τη συνέχεια της οικογενειακής παράδοσης και τοπικής παράδοσης. Λοιπόν, αυτή πού θα τη βρώ; […] και γι’ αυτό είναι τώρα εδώ και οκτώ [..] χρόνια που κάνω αυτό το φροντιστήριο για την προφορική ιστορία, για να βρω μέσα από τις συνεντεύξεις των ανθρώπων αυτών, τρεις γενιές προσφύγων […] για να βρω ακριβώς αυτήν την οικογενειακή (στην περίπτωση των προσφύγων) παράδοση, αλλά και την τοπική τους, αυτή εν πάση περιπτώσει την παράδοση που κουβαλάει ο καθένας μέσα μας και είναι πράγμα του παρόντος, γιατί έχει σχέση με τη μνήμη και η μνήμη είναι πρώτα  απ’ όλα παρόν και ύστερα παρελθόν».

Μιλήσαμε  πιο πάνω για τη σημασία των λαογραφικών ερευνών στην Πιερία. Οφείλουμε ωστόσο να παραδεχθούμε πως απουσιάζει η συστηματική και συνεχής επιστημονική έρευνα, καθήκον πρώτ’ απ’ όλα των τοπικών συλλογικών φορέων αλλά και της πολιτείας. Η λαογραφική και ιστορική έρευνα στην Πιερία πολλά θα είχε να κερδίσει από τη συλλογή όλων των σχετικών εγγράφων, από βιβλιογραφικές σειρές, ειδικές μονογραφίες και περιοδικά στα οποία με την αρωγή της πολιτείας και της τοπικής κοινωνίας θα μπορούσε η Πιερία να αναγνωρίσει, συν τω χρόνω, το πρόσωπό της. Οι συγκεκριμένες προτάσεις για την υλοποίηση των παραπάνω αναγκαίων στόχων δεν λείπουν: αντιγράφω για παράδειγμα από το χρήσιμο βιβλίο του ειδικού επιστήμονα και λαογράφου Θανάση Καραβέργου ορισμένα μέτρα:  προκήρυξη διαγωνισμών για τη συγγραφή ιστορικών μονογραφιών, συγκέντρωση λαογραφικού υλικού για τη δημιουργία ενός νεοελληνικού Μουσείου, ενθάρρυνση κάθε προσπάθειας για την υλοποίηση των παραπάνω, έκδοση περιοδικού («όπως γίνεται σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας-που σε μερικές μάλιστα εκδίδονται και δύο και τρία περιοδικά-ενώ από την Πιερία λείπει»).

Οι προτάσεις θα μπορούσαν να συμπληρωθούν και με άλλες που κατά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσίευσηςέτσι ώστε να επιτευχθεί το ποθούμενο: η έρευνα των ιχνών της τοπικής κοινωνίας, η ανακάλυψη των παραδόσεων και του βιωμένου χρόνου των ανθρώπων της, δηλαδή η μελέτη του πιερικού πολιτισμού.

(Απόσπασμα από την ανέκδοτη εργασία του γράφοντος με τίτλο «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ (1881-2000) Καταγραφή—Παρουσίαση»)